Zwoele temperaturen en zonovergoten stranden, daar hebben we altijd van gedroomd in ons koude, natte landje. Maar die droom krijgt steeds vaker een deuk: zelfs in de lage landen komen hittedagen almaar vaker voor en het besef groeit dat we ons daartegen moeten wapenen. Brussel, Antwerpen, Gent, Kortrijk, Mechelen, Roeselare, Brugge, Aalst, Leuven en Hasselt ontpoppen zich elk jaar meer als hitte-eilanden. Natuurlijk moeten er maatregelen genomen worden om de oorzaken aan te pakken, maar ondertussen kunnen we er wel voor zorgen dat onze steden het hoofd kunnen bieden aan de hittestress en een aangename woonomgeving zijn. De oplossingen daarvoor zijn groen-blauw.

DE VERSTEENDE OMGEVING WARMT OP

Onze steden zijn de facto bijzonder verharde omgevingen met wegeninfrastructuur en gebouwen van beton, asfalt en steen, materialen die sterk opwarmen en die warmte ook vasthouden. Ons land warmt bovendien sneller op dan de meeste andere landen: de voorbije tweehonderd jaar is de gemiddelde jaartemperatuur in Ukkel 2,5° gestegen, maar liefst 1,6° meer dan de temperatuurstijging wereldwijd.

GROEN VOOR TWEEVOUDIGE KOELING

Door te verhinderen dat zonnestralen in de zomer de verharde oppervlakken in de stad bereiken, kan het hitte-effect beduidend getemperd worden. Hoe? Door slim meer groen in te planten. Bomen, groendaken en gevelgroen zijn ideaal om ongewenste zonne-instraling te blokkeren. Hun schaduw beperkt de opwarming van bestrating en gebouwen in grote mate. Het effect van de beschaduwing op gebouwen is het grootst op airco-installaties, ramen en muren aan de kant die het meeste zonne-instraling te verwerken krijgt. Metingen voor Amerikaans studies tonen aan dat de temperatuur van muren die in de schaduw van bomen liggen, gemiddeld liefst 20° lager ligt. Ook groendaken zijn heel doeltreffend om de omgevingstemperatuur te verlagen: in vergelijking met een klassiek dak, waar de temperatuur kan oplopen tot 70 °C, is de omgevingstemperatuur boven een groendak tot 40 °C lager. In steden en gemeenten die grootschalig inzetten op groendaken, levert dat een beduidend milderend effect op. Voor een koelend effect op straatniveau is gevelbegroeiing dan weer de beste optie.

Niet alleen de schaduw van groen beperkt de hittestress, ook het water dat verdampt door planten en bomen, de grond eronder en er omheen draagt daartoe bij. Deze evapotranspiratie onttrekt warmte aan de directe omgeving, waardoor de luchttemperatuur 2°- 5° minder hoog oploopt. Dankzij dit oase-effect gaan mensen zich comfortabeler voelen en drukken ze minder snel op de knop van de airconditioning. Dat zou een flinke energiebesparing kunnen betekenen. In Rotterdam zou volgens berekeningen het elektriciteitsverbruik van bedrijven en winkels met 6 procent kunnen verminderen mits ingrepen om het hitte-eilandeffect in het centrum gedeeltelijk uit te schakelen.

Gecombineerd met waterpartijen kan dat effect nog versterkt worden. Zo hebben de natte rijstvelden rond Tokyo een koelend effect tot op 150 meter in de woonwijken. Steden als Londen, Berlijn, Stuttgart, Kassel en Manchester beschikken over ‘groen-blauwe aders’ doorheen de stad die het hitte-eilandeffect temperen. Maar we hoeven het niet zo ver te zoeken naar mooie voorbeelden van dergelijke ventilatie-assen: de ‘groen-blauwe’ Bourgoyen en de Blaarmeersen bij Gent, de Dijlevallei met het Arenbergpark en het Heverleebos nabij Leuven, en het Zoniënwoud bij Brussel liggen allemaal ideaal ten opzichte van de stad, met name ten zuidwesten ervan, waardoor de overheersende wind de koelte stadinwaarts kan waaien.

Hoe groter de oppervlakken met groen en water, des te groter hun koelende effect. Studies wijzen uit dat groenelementen minstens 5 hectare groot moeten zijn om de temperatuur van de ruime omgeving te kunnen beïnvloeden. Daarnaast zijn ook de opbouw en de samenstelling cruciaal voor een optimaal rendement. Zo is het effect van een grasveld beperkter dan dat van een waterpartij in combinatie met struiken en bomen. Ommuurde groenelementen bieden dan weer veel minder verkoeling omwille van de al te beperkte luchtcirculatie.

EXTRA TROEVEN: ISOLATIE EN GELUIDSDEMPING

Maar niet alleen in tijden van zomerse hitte bieden bomen en oplossing. Waait de winterse noorderwind over de vlakte, dan vormen bomen een groene isolatiemuur aan de noordkant van gebouwen, vooral bij open bebouwing. Dat beschermende effect hangt uiteraard af van  de hoogte, de omvang en de doorlatendheid van de bomen. Groenblijvende naaldbomen helpen het best als windstopper om de warmteverliezen in te tomen.

Groen kan bovendien ook een rol spelen wanneer we geluidsoverlast willen aanpakken. Als je weet dat 27 procent van de Vlamingen hinder ondervindt van lawaai, dan is geluidsdemping geen overbodige luxe. Geluidsoverlast door auto’s en vrachtwagens zorgt voor een slechtere nachtrust bij omwonenden. Geluiddempende vegetatie kan hier enig soelaas bieden, terwijl ze natuurlijk ook tout court bijdraagt aan een betere gezondheid van de stedeling.

Vrolijk wordt een mens in eerste instantie niet wanneer hij of zij beseft dat we door de klimaatverandering jaar na jaar meer te maken zullen krijgen met hitte, hittestress en het hitte-eilandeffect. Gelukkig mogen we dankzij de met rasse schreden evoluerende groen-blauwe oplossingen ook door een roze (zonne)bril naar de toekomst kijken!